Giriş :
Milattan 8000-9000 yıl kadar önce tahminen Mezopotamya (Bu günkü Güneydoğu Türkiye, Suriye civarı) ve Kuzeydoğu Afrika (Bugünkü Sudan) civarında; ineğin yavrusu için ürettiği günlük 1-2 kilo kadar süte insanoğlunun göz dikmesi ile her şey başladı. Sığırların evcilleştirilmesini koyun keçi ve diğer hayvanlar izledi.
Hayvan Islahı
Medeniyet doğada otlayan günde yavrusu için en fazla 1-2 kg kadar süt veren inekleri günlük 40-50 kg lara ulaşan süt verim artışı ve günlük 2-3 kg yakın canlı ağırlık artışına ulaşabilmek için birçok yöntem kullanmıştır.
Bunların başında; saf yetiştirme, akrabalı yetiştirme, melezleme, iyileştirme melezlemesi, kombinasyon melezlemesi, çevirme melezlemesi gibi çeşitli hayvan ıslah metotları gelmektedir.
Hayvan beslemenin önemi;
Hayvanlardan bu derece yüksek verim artışına (et, süt, yapağı, güç vs) ulaşmak için hayvan ıslah metotlarının yanı sıra, beslenme ve bakım şartlarının da iyileştirilmesi gerekmektedir.
Fazladan üretilen bir kg süt yâda bir kilogram canlı ağırlık artışı veya yavru verimi hayvanın daha fazla besin maddesine ihtiyaç duymasını gerektirmektedir.
Besin maddeleri yemlerle büyük ölçüde karşılanırken, mineral madde gereksinimi yemlerde olandan çok fazladır.
İz mineral maddeler neden hayvanlar için önemlidir?
Hayati fonksiyonların yerine getirilmesi ve yaşamın devamı ettirilebilmesi için tüm canlıların mineral maddelere ve vitaminlere gereksinim gereksinimi vardır. Hormonların sentezi bazı enzimlerin yapısına girmeleri yada onların işleyişini kontrol etmeleri sebebiyle eseri miktarda rasyonda (hayvanın günlük yemi) bulunmak zorundadır.
Vitamin ve mineral yetersizliklerinde organizmanın işleyişi bozulur, sistemler aksar, hayvanlar hastalıklara açık hale gelirler iştah azalır büyüme ve gelişme bozulur. (Selenyum eksikliğinde beyaz kas hastalığı, bakır eksikliğinde Enzootik ataksi vs) Hem hayvanların sağılığının korunması hem de gerekli verim artışının sağlanması açısından mineral maddeler ve vitaminler hayvanlara verilmek zorundadır.
| Mineral Dokular | |||
| Hayvanlar | Eksilik | Sınır değer | Normal değer |
| Kobalt Serum vitamin B12 (pmol/l) | |||
| koyunlar | <200 | 200-350 | >350 |
| Bakır Serum or plazma Cu (µmol/l) | |||
| Sığır | <4.5 | 4.5-9.0 | 9.5-15.0 |
| Karaciğer Cu (ppm taze doku) | |||
| Koyun | <16 | 16-32 | 32-300 |
| İyot PII aralıkları (mg/l) | |||
| Gebe inekler | <20; çok düşük 21-50 | 51-79 | >80 |
| Tiroksin T4 (nmol/l) | |||
| Sığır | 10 | 15 | >20 |
| Selenyum GSHPx (birim /ml PCV @ 370C) | |||
| Tüm gevişenler | <18 | 18.05.1939 | >40 |
| Serum or plazma Se (nmol/l) | |||
| Tüm gevişenler | <130 | 130-250 | >250 |
| Çinko Serum veya plama Zn (µmol/l) | |||
| Tüm gevişenler | <6.1 | 6.1-9.2 | >12.3 |
| Manganez Tam kan (mg/l) | |||
| Tüm gevişenler | <20 | 20-70 | >70 |
Mineraller ve vitaminlerin vücuttaki fonksiyonları ve eksikliğinde ortaya çıkan hastalıklar.
|
Vücuttaki görevi |
Mineral ve vitaminler |
Eksikliğinde ortaya çıkan hastalıklar |
|
Kemiğin ve dişin yapısına girer. |
Kalsiyum |
Kemik gelişimi bozulur. |
|
Kalsiyumla birlikte kemik dokuyu oluşturur. Yumuşak dokularda ve vücut sıvılarında bulunur. |
Fosfor |
Kemik gelişimi bozulur, iştah azalır, verim düşer. |
|
Sinirlerde iletiyi sağlar, enzimler ve metabolizma için gereklidir. Kemik dokusunun yapısına girer. |
Magnezyum |
Çayır tetanisi, zayıf kemik dokusu oluşumu ve sinirsel belirtiler görülür. |
|
Bazal metabolizmayı, seksüel fonksiyonları kontrol eder, Tiroksin hormonunun yapısına girer. |
İyot |
Üreme sistemi olumsuz etkilenir, ana rahimde ölümler ve guatr görülür. |
|
Kan yapımında görev alır. Oksijenin taşınmasında görev alır. |
Demir |
Kansızlık (anemi) ve iştahsızlık görülür. |
|
Bir çok enzimin yapısına girer. Deride, tırnakta ve üreme siteminde aktif rol alır. |
Çinko |
Deri, Kıl (yapağı), ve tırnak yapısı bozulur. Üreme olumsuz etkilenir. |
|
Kas gelişimine etkisi vardır. |
Selenyum |
Beyaz kas hastalığı, sonun atılamaması, düşükler, eksik yavru. |
|
Sindirim için çok önemli olan B12 vitamininin sentezlenmesini sağlar. |
Kobalt |
Düşük performans ve sağlığın bozulması, kansızlık, yumurtalık fonksiyonlarının bozulması. |
|
Enzim yapı taşıdır. Bütün vücut dokularında görev alır. |
Bakır |
Kansızlık, ishal, gelişme geriliği, Kuzularda felçli doğum, , kızgınlık göstermeme |
|
Kemik dokusunun oluşmasında, enzim aktivasyonunda ve üreme sisteminde görev alır. |
Mangan |
Kemik ve kaslarda bozukluk, döl verimi problemleri (Kızgınlık göstermeme, döl tutmama, yavru atma, anormal doğum) |
|
Kan ve diğer vücut sıvıları için gereklidir. İştah düzenler ve tükrük salınımını sağlar. |
Sodyum |
İştah azalır, büyüme yavaşlar, süt verimi düşer |
|
Sinir, kemik ve deri dokusunun gelişimini ve yenilenmesini sağlar. |
Vitamin – A |
Görme bozuklukları, deri kaliteisnin bozulması, gelişme geriliği |
|
İskelet sisteminin sağlıklı gelişmesini sağlar. |
Vitamin - D |
Genlerde, kemik gelişiminin aksaması (Raşitizm), erginlerde kemik erimesi. |
|
Damar çeperinde, kanda ve diğer dokularda koruyucudur. |
Vitamin - E |
Kas gelişiminin aksaması, Kas yıkımlanması ve karaciğer bozuklukları. |
Hayvanlarda günlük Besin maddeleri ve mineral madde gereksinimi neye göre hesaplanır
Hayvanların günlük besin değeri ihtiyacı aşağıdaki ölçütler göz önüne alınarak hesaplanır.
1) Hayvanın yaşam payı: bu hayvanın canlılığını devam ettirebilmesi için gerekli olan ihtiyacıdır. (-Vücudun büyüme ve gelişmesinde -Vücut ısısını korumada)
2) Hayvanın verimi: günlük, aylık, yada yıllık verimlerinin toplamının ortalamasıdır.
a) Süt verimi
b) Et verimi
c) Yapağı verimi
d) Yavru verimi (Yavrunun ana karnında gelişmesinde.)
e) Ekstra fiziksel aktivite verimi: Yük öküzleri, boğalar vs
3) Hayvanın atıkları: Vücuttan atılan gaita (dışkı), idrar, ter, göz yaşı akıntısı gibi atıklarla dışarı atılan besin maddeleri toplamıdır.
Bir kg sütün besin değeri ve mineral madde içeriği;
Sütün Bileşimi :
|
Bileşen |
Miktar (g/1 kg) |
|
Su |
880,0 |
|
Kuru madde |
120,0 |
|
Protein |
32 |
|
Yağ |
34 |
|
Laktoz |
47 |
|
Mineral maddeler |
7,2 |
Günlük 30-40 kg süt veren bir ineğin, günlük besin değeri ihtiyacı ve mineral madde ihtiyacı yukarıda apaçık görülmektedir.
Hayvanlarda Günlük Mineral Madde gereksinimi ne kadardır?
Sığır ve koyunların günlük diyetlerinde ortalama bulunması gereken mineral madde miktarları bir kg yeme göre aşağıdaki tabloya çıkartılmıştır.
|
İz elementler |
Sığırlarda |
Koyunlarda |
|
Kobalt |
0.11 |
0.11 |
|
Bakır |
12 |
5-6 |
|
Iyot |
0,5 Kış aylarında |
0.5 |
|
Mangan |
40 |
40 |
|
Selenyum |
0.1 |
0.05-0.1 |
|
Çinko |
40 |
40 |
|
Vitamin A |
66-220 |
33-66 (iu/kg LW) |
|
Vitamin D |
6-10 |
6-10 (iu/kg LW) |
|
Vitamin E |
15 |
15 |
Hayvanlarda günlük mineral madde ihtiyacı kesif ve kaba yemlerle karşılanabilir mi?
Şayet bu hayvanlar insanoğlunun evcilleştirdiği ilk hayvanlar olsa karşılanabilirdi. Ancak günümüz hayvanlarının mineral madde ve vitamin açığı yemlerle karşılanamayacak kadar yüksektir.
Yem hammaddelerinin
|
Element |
Toplam ihtiyaç mg/gün |
Günde 12,5 kg yem yiyen hayvanın alabileceği maksimum mineral miktarı |
|
Co |
1.375 |
0.875 |
|
Cu |
150 |
100 |
|
I |
6.25 |
2.5 |
|
Mn |
500 |
625 |
|
Se |
1.25 |
0.625 |
|
Zn |
500 |
250 |
Hayvanlara ilave mineral madde verme zorunluluğu
Tablolardan görüldüğü üzere sadece yem vererek mineral madde ihtiyacını karşılamak mümkün değildir.
Canlı fizyolojisi kendi eksiğini en iyi yine kendisi bilmektedir.
Hepimizin çok iyi bildiği bir örnek vardır ki Demir eksikliği olan çocuk toprak yer. Yada hayvancılıkta mineral madde eksiği olan hayvanlar gıda kıymeti olmayan taş toprak bez naylon yemek suretiyle bu eksikliğini gidermeye çalışır.. Burada canlı fizyolojisi kendi eksiğine en uygun maddeyi yemek istemektedir.
Yalama blokları / kovaları ile serbest stil mineral idame şekli: (free Choice)
Yapılan birçok bilimsel araştırmalar göstermiştir ki bazı minerallerin fazlalığı da eksikliği kadar hayvan sağlığına zarar verebilmektedir. Hayvanlar arasındaki bireysel farklılıklar, her bir hayvanın bağırsak emilim düzeyi farklılığı gibi faktörleri göz önüne alırsak günlük mineral madde ihtiyacını hesap etmek imkânsız gibidir. Ancak sürekli hayvanların önünde bulunan yalama blokları ile hayvanlar mineral madde ihtiyaçlarını, eksikleri olduğu kadar almaktadırlar.
